Mononukleoza zakaźna u dzieci: objawy, diagnoza i skuteczne leczenie

Mononukleoza zakaźna, znana również jako „choroba pocałunków”, to infekcja wirusowa, która często dotyka dzieci i młodzież. Choroba ta, wywoływana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), może przebiegać z różnym nasileniem objawów i wymaga odpowiedniego postępowania medycznego. Wczesne rozpoznanie i właściwa opieka nad dzieckiem są kluczowe dla łagodnego przebiegu choroby i uniknięcia powikłań. W poniższym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące mononukleozy zakaźnej u dzieci, jej objawów, metod diagnostycznych oraz skutecznych sposobów leczenia.

Czym jest mononukleoza zakaźna?

Mononukleoza zakaźna to choroba wirusowa wywoływana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), należący do rodziny herpeswirusów. Wirus ten infekuje limfocyty B, powodując charakterystyczne zmiany w morfologii krwi oraz szereg objawów klinicznych. Choroba zyskała potoczną nazwę „choroby pocałunków” ze względu na częsty sposób przenoszenia wirusa poprzez ślinę, choć u dzieci transmisja następuje również przez dzielenie się zabawkami, jedzeniem czy naczyniami.

Około 95% dorosłych na całym świecie przeszło zakażenie wirusem EBV, najczęściej w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. U małych dzieci infekcja często przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami, które mogą być mylone z innymi infekcjami.

Po przebyciu zakażenia wirus pozostaje w organizmie w stanie uśpienia, a układ odpornościowy zazwyczaj skutecznie kontroluje jego aktywność. Reaktywacja wirusa może nastąpić w okresach obniżonej odporności, na przykład podczas intensywnego stresu, przemęczenia lub w przebiegu innych chorób osłabiających organizm.

Objawy mononukleozy zakaźnej u dzieci

Objawy mononukleozy mogą różnić się w zależności od wieku dziecka. U małych dzieci choroba często przebiega łagodnie lub bezobjawowo, natomiast u nastolatków objawy mogą być bardziej nasilone i przypominać ciężką anginę.

Do najczęstszych objawów mononukleozy u dzieci należą:

• Gorączka, często wysoka i utrzymująca się przez 1-2 tygodnie
• Ból gardła, często intensywny, przypominający anginę
• Powiększone, bolesne węzły chłonne, szczególnie na szyi
• Zmęczenie i osłabienie, które może utrzymywać się przez kilka tygodni
• Powiększenie śledziony i wątroby
• Charakterystyczna wysypka skórna (występuje u około 10-15% pacjentów)
• Obrzęk migdałków podniebiennych z białawym nalotem

Objawy specyficzne dla różnych grup wiekowych

U niemowląt i małych dzieci mononukleoza może przebiegać nietypowo, z łagodnymi objawami przypominającymi przeziębienie. U dzieci poniżej 4. roku życia często obserwuje się:

• Łagodną gorączkę
• Nieznaczne powiększenie węzłów chłonnych
• Czasem kaszel i katar
• Rozdrażnienie i zaburzenia snu

U nastolatków objawy są zwykle bardziej nasilone i mogą obejmować:

• Intensywny ból gardła, często utrudniający przełykanie
• Wysoką gorączkę, niekiedy powyżej 39°C
• Znaczne powiększenie węzłów chłonnych, widoczne nawet gołym okiem
• Silne zmęczenie i senność, często uniemożliwiające codzienne funkcjonowanie
• Utratę apetytu
• Bóle mięśni i stawów, przypominające objawy grypowe

Diagnostyka mononukleozy zakaźnej

Rozpoznanie mononukleozy zakaźnej opiera się na ocenie objawów klinicznych oraz badaniach laboratoryjnych. Lekarz podczas badania może stwierdzić powiększone węzły chłonne, powiększenie śledziony i wątroby oraz charakterystyczne zmiany w gardle, które często przypominają anginę paciorkowcową.

Badania diagnostyczne w kierunku mononukleozy obejmują:

1. Morfologia krwi – charakterystyczne zmiany to:
– Zwiększona liczba białych krwinek (leukocytoza)
– Zwiększony odsetek limfocytów, w tym atypowych limfocytów (tzw. komórek Downeya)
– Niekiedy łagodna niedokrwistość i zmniejszona liczba płytek krwi

2. Testy serologiczne:
– Test na obecność przeciwciał heterofiliowych (tzw. test monospot lub test Paula-Bunnella)
– Badanie przeciwciał przeciwko antygenowi kapsydu wirusa (VCA)
– Badanie przeciwciał przeciwko antygenom jądrowym wirusa (EBNA)

U dzieci poniżej 4. roku życia testy na przeciwciała heterofiliowe (monospot) często dają wyniki fałszywie ujemne, dlatego w tej grupie wiekowej zaleca się wykonanie bardziej specyficznych testów serologicznych.

W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie dodatkowych badań, takich jak USG jamy brzusznej (ocena powiększenia śledziony i wątroby) czy badania biochemiczne oceniające funkcję wątroby. Diagnostyka różnicowa jest szczególnie ważna, aby odróżnić mononukleozę od anginy paciorkowcowej, która wymaga leczenia antybiotykami.

Leczenie mononukleozy u dzieci

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową, dlatego nie ma specyficznego leczenia przyczynowego. Terapia ma charakter objawowy i wspierający, a jej głównym celem jest łagodzenie dolegliwości i zapobieganie powikłaniom. Główne elementy leczenia to:

1. Odpoczynek i regeneracja – dziecko powinno ograniczyć aktywność fizyczną, szczególnie w pierwszych 2-3 tygodniach choroby, gdy śledziona jest powiększona i istnieje ryzyko jej pęknięcia. Powrót do normalnej aktywności powinien być stopniowy i dostosowany do samopoczucia dziecka.

2. Nawodnienie i odpowiednia dieta – ważne jest zapewnienie dziecku dużej ilości płynów oraz lekkostrawnej, bogatej w składniki odżywcze diety. W przypadku silnego bólu gardła warto podawać chłodne, miękkie pokarmy, które nie podrażniają gardła.

3. Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – paracetamol lub ibuprofen mogą być stosowane w celu obniżenia gorączki i złagodzenia bólu gardła. Należy ściśle przestrzegać dawkowania odpowiedniego dla wieku i wagi dziecka.

4. Płukanki do gardła – łagodne środki antyseptyczne mogą przynieść ulgę w przypadku bólu gardła. Starszym dzieciom można zalecić płukanie gardła ciepłą wodą z solą.

Czego unikać podczas leczenia?

Podczas leczenia mononukleozy należy unikać:

• Stosowania antybiotyków z grupy aminopenicylin (np. amoksycylina) – mogą powodować charakterystyczną wysypkę u pacjentów z mononukleozą, która nie jest reakcją alergiczną, ale może być mylnie interpretowana
• Intensywnego wysiłku fizycznego, sportów kontaktowych i aktywności zwiększających ryzyko urazu brzucha – ze względu na ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony, co stanowi stan zagrożenia życia
• Aspiryny u dzieci i nastolatków – ze względu na ryzyko zespołu Reye’a, rzadkiego, ale poważnego powikłania

Powikłania mononukleozy zakaźnej

Choć mononukleoza zwykle przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie, w niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania, takie jak:

• Pęknięcie śledziony – rzadkie, ale poważne powikłanie, które wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Objawia się nagłym, silnym bólem w lewej górnej części brzucha
• Zapalenie wątroby – zwykle łagodne i ustępujące samoistnie, ale wymaga monitorowania parametrów wątrobowych
• Niedokrwistość hemolityczna – rozpad czerwonych krwinek prowadzący do anemii
• Małopłytkowość – zmniejszona liczba płytek krwi, co może prowadzić do zwiększonej skłonności do krwawień
• Zapalenie mięśnia sercowego – rzadkie powikłanie, które może objawiać się bólem w klatce piersiowej, dusznością i zaburzeniami rytmu serca
• Powikłania neurologiczne – rzadko występujące, mogą obejmować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu czy zespół Guillaina-Barrégo
• Niedrożność dróg oddechowych – z powodu znacznego powiększenia migdałków, wymaga pilnej konsultacji lekarskiej

Profilaktyka i zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby

Zapobieganie rozprzestrzenianiu się wirusa EBV jest trudne ze względu na jego powszechność i długi okres wydzielania wirusa przez zakażone osoby. Wirus może być obecny w ślinie osoby zakażonej nawet przez 18 miesięcy po przebyciu choroby. Niemniej jednak, można podjąć pewne środki ostrożności:

• Unikanie dzielenia się sztućcami, naczyniami, szczoteczkami do zębów i innymi przedmiotami osobistego użytku
• Częste mycie rąk, szczególnie przed jedzeniem i po kontakcie z wydzielinami
• Dezynfekcja zabawek i przedmiotów, z którymi miało kontakt chore dziecko
• Unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi
• Edukacja starszych dzieci i nastolatków o drogach przenoszenia wirusa

Warto pamiętać, że dziecko z mononukleozą może wydzielać wirusa przez wiele tygodni, a nawet miesięcy po ustąpieniu objawów. Nie ma jednak potrzeby całkowitej izolacji dziecka – gdy gorączka ustąpi i dziecko poczuje się lepiej, może wrócić do przedszkola czy szkoły, z zachowaniem podstawowych zasad higieny.

Mononukleoza zakaźna, choć często przebiega z uciążliwymi objawami, zazwyczaj ustępuje samoistnie bez poważnych konsekwencji. Kluczowe jest zapewnienie dziecku odpowiedniego odpoczynku, nawodnienia i leczenia objawowego. Większość dzieci wraca do pełni zdrowia w ciągu 2-4 tygodni, choć zmęczenie może utrzymywać się dłużej. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak silny ból brzucha, trudności w oddychaniu czy znaczne nasilenie objawów, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.